Op een boerenmarkt in Rotterdam kwam ik het tegen. Dit mooie bosje Hysop (Hyssopus officinalis). De kraam lag vol verse kruiden en per toeval pakte ik deze omdat ik het niet herkende. “Hysop heet het. Je gebruikt het vaak in stoofgerechten. Het geeft verdieping aan de andere smaken”, zei de verkoper bij de kraam. Het rook niet sterk, een beetje bitter, grasachtig. Ik kon het mooi uitproberen bij het stoofvlees dat ik net had gekocht bij worstenmaker Paul, die zelf zijn vlees uitbeent en verwerkt. Naast mij merkte iemand op: “Hysop komt al voor in het Oude Testament”. Een bijbels kruid dus. Wat bijzonder. Het hield mij bezig en ik wilde weten hoe het zit. Het was de aanleiding voor deze eerste Geestverruimer.
Uitzoeken, onderzoeken, het enerzijds en anderzijds. Op zoek naar verdieping. Voor dit onbekende Hysop kwam ik terecht op websites over de bijbel en kruiden. Hysop is een inheems kruid uit het Midden-Oosten, dat zich wereldwijd verspreidde in het grote Romeinse Rijk. De naam komt uit het Hebreeuws “ezob” wat letterlijk “heilig kruid” betekent. Hysop is een van de planten die in het Oude Testament wel tien maal wordt genoemd. Steeds in verband met reiniging, zuivering, offers en het wegnemen van zonden.
Steekvlamjournalistiek
Deze tijdgeest kenmerkt zich door oppervlakkigheid en vluchtigheid. Virtueel schelden, de grote ik-en in de social media. Het ‘liken’ van kiekjes en meninkjes. Meningen op basis van beelden en korte quotes, zonder feiten. Verwrongen beeldvorming en mooimakerij in privétijd. Je eigen gelijk, je eigen wereld. Wat internet kan en doet met behulp van algoritmes, kende ik. Maar in DWDD werd deze week een voor mij nieuw aspect toegelicht. Het was naar aanleiding van de – onverwachte en verguisde – overwinning van Donald Trump. Nationale wizzkid Alexander Klöpping legde uit hoe Facebook-gebruikers worden gemanipuleerd in hun beeldvorming en met selectief nieuws. Algoritmes bepalen hoe jouw wereldbeeld er uit ziet, jouw interesses worden bevestigd. Op die manier dreigt iedereen inderdaad in zijn eigen waarheid te geloven, in zijn eigen bubble. Zonder nuance en zonder verdieping. Zonder de waarheid te kennen of op zijn minst te onderzoeken. Er lijkt gelukkig een kentering zichtbaar.
Onlangs kwam ik het treffende woord “steekvlamjournalisitiek” tegen, dat de Belgische verslaggever en schrijver Chris de Stoop gebruikte in zijn nieuwe boek Ex-reporter. In de Volkskrant vertelde hij in een interview over de veranderingen in de journalistiek. Hij vindt dat de journalistiek te snel, te fel en te hard geworden is. “Buiten de waan van het moment de waarheid zoeken, daar hebben de mensen juist meer behoefte aan dan ooit”.
Intellectuele geweten
Nu, na de verkiezing van Trump ben ik verbaasd dat de media zich uitputten in het zoeken van een oorzaak voor zijn overwinning. Had dat niet vóóraf moeten gebeuren? Ook de uitslag van het Oekraïne- en het Brexit-refendum lijken de eigen waarheid van de media onderuit te halen. “Ze” hadden het niet zien aankomen. En daarmee de lezers en kijkers ook niet. Met enig dedain wordt wel geschreven en gesproken over de nieuwkomers als Trump, Partij Denk, Jan Roos en Thierry Baudet , maar ook nog steeds over Wilders. Zonder onbevoordeelde vragen te stellen naar hun ideeën. Zonder te graven in wat mensen in de samenleving kennelijk bezighoudt. Journalisten en (eigenaren van) social media zouden veel meer het intellectuele geweten moeten zijn van de lezer en kijker.
Zo schreef Kees Kraaijeveld, filosoof en psycholoog, in oktober in Volkskrant een artikel over de noodzaak en behoefte om de waarheid te zoeken. Dat was kort vóór de Amerikaanse presidentsverkiezingen. Hij stelt: “Journalisten zijn hun rol als hoeder van de waarheid verloren.(..) Het wantrouwen in de instituties betreft ook de journalistiek. “ Zijn artikel raakte voor mij de kern van deze Geestverruimer over verdieping. Kraaijeveld: “Psychologisch is het goed te duiden dat we moeite hebben met de waarheid. Kritisch denkwerk kost moeite en ons brein is liever lui dan moe. We zijn goedgelovige groepsdieren, dol op mooie verhalen die ons leven mooier, leuker en zinniger maken. Of iets waar is, doet er niet toe. Een lekker verhaal moet je niet stuk checken. “
De waarde van waarheid
“Maar de gebrekkige populariteit van de waarheid heeft nog een oorzaak, een die niet zo vaak wordt benoemd”, schrijft Kraaijeveld. “Daarvoor moeten we kijken naar waarden. (..) De waarheid geldt al sinds de klassieke oudheid als een van de hoogste waarden.(…) Langzamerhand zijn we de waarheid uit het oog verloren, ook omdat die botst met andere waarden die we belangrijk zijn gaan vinden. Vrijheid, gelijkheid en broederschap hebben de overhand gekregen, met de waarheid als belangrijkste slachtoffer.(…) Het tegenspreken van onzin, dát zijn we vergeten. Streven naar waarheid betekent onderkennen dat de ene uitspraak meer waar is dan de andere. Als we de waarde van waarheid in ere herstellen, komen we niet meer weg met het gemakkelijke relativisme van ‘jij jouw waarheid, ik de mijne’. De waarde van waarheid houdt in dat ik ongelijk kan hebben en jij gelijk. Het betekent dat we met elkaar in debat moeten om hiërarchie aan te brengen in meer en minder waar. En dat staat op gespannen voet met gelijkheid, een centraal uitgangspunt van onze samenleving. Waarheid staat voor een nieuwsgierige en kritische levenshouding. Waarheid staat voor eerlijk en vertrouwenwekkend gedrag. (..) Vergeten we de waarheid, dan kunnen we ons net zo goed helemaal terugtrekken in de comfortabele filterbubbles van het eigen gelijk. Dan versplintert de samenleving.”
Bij het schrijven van deze Geestverruimer merkte ik hoe boeiend het is om de dingen van een andere kant te bekijken. Hoeveel meer je leert zien en ontdekt. Hetzelfde plezier ervaarde ik in Rotterdam op die boerenmarkt. Producenten van prachtige kazen, heerlijke schotels van groente uit eigen kweek of pompoenen in alle soorten en maten. Waar je met andere bezoekers ervaringen deelt over bereiding of verwerking. Het stoofvlees met de hysop smaakte heerlijk.
Het hele artikel lezen van Kees Kraaijeveld? Kijk op Volkskrant
